Een goed begin is het halve werk. Dit geldt zeker voor de groepsvorming aan het begin van een schooljaar. Het proces van groepsvorming begint na de vakantie weer helemaal opnieuw: er komen nieuwe leerlingen in de groep, de kinderen van groep vijf zijn naar de bovenbouw. De leerlingen gaan elkaar, de leerkracht en de regels weer verkennen. Daarom is dit een belangrijke tijd om een goede sfeer in de klas te creëren. Daar hebben we de rest van het jaar plezier van.
Groepsvorming bestaat uit vijf fasen die een groep in het jaar doorloopt. Na deze periode zijn de rollen, normen en waarden grotendeels bepaald voor de rest van het jaar.
De fasen zijn:
Forming: oriënteren
Leerlingen leren elkaar kennen, de groep zoekt naar veiligheid en structuur.
Storming: presenteren
De verhouding tussen leerlingen wordt duidelijker, wie is er een leider, wie een volger?
Norming: normeren
De regels, waarden en normen van de groep worden bepaald. Iedereen krijgt een eigen taak in de samenwerking.
Performing: presteren
De groep wordt een team en is klaar voor samenwerking. Er zijn ongeschreven regels waar iedereen zich aan houdt.
Reforming: evalueren
Het einde van het jaar of periode is in zicht. Dit afscheid geeft weer een nieuwe groepsdynamiek, denk bijvoorbeeld aan het afscheid van de kinderen van groep vijf.
In de eerste fase (forming) is het belangrijk om tot positieve normen te komen in de klas. De kinderen bepalen met elkaar wat de afspraken zijn en proberen hierbij het woord ‘niet’ te vermijden (wat mag er ‘wel’ in de klas?). Deze afspraken worden in de klas opgehangen, voorzien van een handtekening. Op deze manier kunnen we telkens teruggrijpen naar de afspraken en de kinderen eraan herinneren wat ze met elkaar hebben afgesproken. De kinderen zijn over het algemeen nog rustig en afwachtend, ze kijken nog even de kat uit de boom.
Na een week of twee, drie, komt er een storming fase. De kinderen zoeken de grenzen op om te ervaren waar deze liggen. Conflicten en irritaties spelen dan een grote rol. Door telkens terug te kijken naar de gemaakte afspraken en te blijven benoemen hoe we met elkaar om kunnen gaan (hierbij speelt KiVa een grote rol) komt de groep in de rustigere norming-fase. De kinderen kennen de regels en ze leren elkaar steeds beter kennen.
Na ongeveer zes weken (de periode dat de herfstvakantie bijna begint), komt de performing-fase aan de beurt. Deze kan tot het eind van het schooljaar duren. De klas wordt een eenheid en werkt samen volgens de afgesproken regels en normen en waarden in de groep.
Als leerkracht is het onze taak om de fasen te herkennen en hierin de kinderen te begeleiden. De groepsvorming stimuleren wij bijvoorbeeld door groepsopdrachten te geven (met elkaar een spel spelen, een groepswerk maken of met elkaar een leuke activiteit te bedenken). Door telkens positief gedrag te benoemen en zelf het goede voorbeeld te laten zien, ontstaat er een eenheid in de groep.
Als ouders zult u ook de verschillende fases herkennen in de verhalen waarmee uw kind thuiskomt. Als er een periode is waarin uw kind vertelt over conflicten, weet u nu dus dat de storming-fase is begonnen. Voor uw geruststelling: dit is tijdelijk en zal langzaamaan uitdoven!
Overigens is het niet altijd een rechte lijn waarin deze fases verlopen. Het vertrekken van een leerling of een nieuwe aanmelding, kan ervoor zorgen dat de groep weer een aantal stappen terug moet om het evenwicht te herstellen.