Een meester voor de hele school, kan je je dat tegenwoordig voorstellen? In de vorige eeuwen ging het nog zo. Misschien had deze meester een hulpje maar meer dan ook niet. Er was een soort klein podiumpje gemaakt waar de hij zat, zodat hij de hele groep goed kon overzien. De oudere leerlingen hielpen de jongere kinderen. Het was anders geen doen voor de meester, die in een lokaal zat met honderd leerlingen, in de leeftijd drie tot twaalf! En dan moest hij ook nog overhoren en schriftelijk werk nakijken. In een vorig hoofdstuk schreef ik uit mededogen ‘arme kinderen’ maar je kunt je voorstellen dat het toch ook wel een beetje ‘arme meester’ was. In het volgende hoofdstuk gaan we hier nader op in.
De krant lezen
Naast schrijven en rekenen waren er niet veel andere vakken waarin de meester lesgaf. Je kon niet echt spreken van geschiedenis- of aardrijkskundelessen. Al bestonden er wel boekjes waarin de gruwelen van de oorlogen met Spanje en Frankrijk, zo werden beschreven dat je het helemaal voor je zag. Bovendien waren de verhalen ook nog eens verduidelijkt met illustraties. Uiteraard waren deze lessen voor de meer gevorderden.
Als je iets van aardrijkskunde moest leren, kreeg je lange rijen voorgeschoteld van namen van steden, rivieren en dorpen. Al zou je het hier juist verwachten, er waren geen afbeeldingen bij deze saaie opsommingen.
Wat veel ouders belangrijk vonden, was het lezen van de krant, voor henzelf en voor hun kinderen. Het ging echter niet om de inhoud maar om de woorden, die in van die piepkleine lettertjes waren gedrukt. Daarom waren de berichten nogal moeilijk te lezen.
Vrij van school
Aanvankelijk was er slechts één vrije middag, voor meester en kinderen, en dat was de woensdagmiddag, zoals wij dat nog steeds kennen. Later kwam daar de zaterdagmiddag bij omdat het instuderen van psalmen naar de ochtend verschoven werd. Maar als je nu denkt dat de kinderen naar huis gingen, heb je het mis. Op woensdag- en zaterdagmiddag werden speloefeningen gehouden. Geen spelletjes zoals tikkertje of diefje met verlos, nee, de leerlingen moesten dan een wedstrijdje ‘woorden spellen’ houden.
Het grappige is dat het goed spellen van woorden erg belangrijk werd gevonden maar dat er geen spelling was vastgelegd die voor het gehele land gold. De meester kon dus zijn eigen spelling kiezen, zeg maar.
Hoeveel uren zaten kinderen op school? Meestal van 8.00 tot 11.00 en van 13.00 tot 16.00 uur. Op het platteland begonnen de scholen in de winter later dan in de zomer. En soms was er ’s zomers helemaal geen school. De kinderen werkten dan op het land. Ouders hielden hun kinderen vaak thuis omdat zij hen daar nodig hadden of ook wel om het schoolgeld uit te sparen.
In de steden waren er vakanties van een week of enkele dagen rond Kerstmis en nieuwjaar, met Pasen en tijden de plaatselijke kermis. Ook was er wel eens geen school tijdens het hooien op het land of tijdens andere drukke werkzaamheden op het platteland.
Wat dat betreft, zijn leerling en meester nu beter af, als het om vrije dagen gaat. Al is dat dan ook hard nodig, voor beiden.
Afbeeldingen:
De vrouw van de meester bij de leerlingen en een dorpsschool in de 17e eeuw
