John Locke had moderne ideeën, al aan het einde van de zeventiende eeuw had hij een boekje geschreven over onderwijs. De beroemde filosoof Jean Jacques Rousseau haalde daar later zijn inspiratie uit.
Tabula rasa
John Locke was een Engelse filosoof, econoom en arts. Hij werd geboren in 1632 in een middenklasse-gezin dat zich op de sociale ladder omhoog werkte. Zijn grootvader was lakenfabrikant, zijn vader advocaat en zijn moeder was de dochter van een leerlooier.
Hij was een echte studiebol, had snel alles door en nam dit in zich op. Wat het onderwijs betreft zei hij: “Ieder mens wordt geboren als een ‘tabula rasa’ oftewel een onbeschreven blad. Alles was dus nog mogelijk. Hij vond dat je niet vroeg genoeg kon beginnen met de basisprincipes van het onderwijs, namelijk al op de leeftijd vanaf 2 á 3 jaar. Daarbij is dwang geheel uit den boze, benadrukte hij. Lezen moest geleerd worden als een spel en de latere lectuur moest eveneens aantrekkelijk zijn, zoals bijvoorbeeld de verhalen van Reinhard de Vos. Uit de Bijbel moesten alleen de boeiende en tegelijk stichtende verhalen gelezen worden zoals die van Jozef en David en Goliath.
Etappes
‘Leren schrijven als het kind kan lezen, leren tekenen als het kind kan schrijven’, zei hij. Zoals je uit een van de vorige hoofdstukken weet, was schrijven niet gewoon schrijven maar schrijfkúnst. Het ging om het schoonschrijven, de letters op het papier met inkt aanbrengen op een mooie manier.
Na het lezen, schrijven en tekenen waren de talen aan de beurt, eerst Engels en dan Frans. Twee jaar later Latijn. En dit alles volgens de directe methode: het laten ontstaan door dagelijks gebruik. Dus direct in de praktijk. Dit is veel speelser en aantrekkelijker dan de traditionele methodiek (grammatica).
Na die eerste en tweede etappe, zoals Locke het noemde, komt dan de derde, die overigens de tweede overlapt. Kinderen worden dan onderwezen in de moderne wetenschappen, als eerste in geografie. Daarna volgden onder meer chronologie en historie.
Voorts rekenen, geometrie, astronomie (sterrenkunde) en anatomi (de bouw en structuur van het menselijk lichaam).
En zo ging dat door. Je kan je waarschijnlijk wel voorstellen, dat kinderen die zo uitgebreid en op een ludieke manier werden onderwezen, later veel kennis hadden.
Amsterdam
Locke woonde vijf jaar in Amsterdam. Daar schreef hij het grootste gedeelte van zijn meesterwerk An essay concerning human understanding, waar hij al vanaf 1671 aan gewerkt had. Het werd in 1689 gepubliceerd.
Zijn werk is diverse keren in het Nederlands vertaald, onder meer in 1698 en in 1753. We vinden daarin allerlei ideeën die in de daaropvolgende eeuwen inspirerend hebben gewerkt op het onderwijs en in de opvoeding: een kind moest begrijpen wat het leerde en het onderwijs moest zich richten naar het bevattingsvermogen van het kind.
In Nederland was het sinds 1784 vooral de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen die zich met onderwijshervorming bezighield. Hierover meer in hoofdstuk 11.
Foto: standbeeld van Locke in Londen/Engeland
